Ç’është lija e majmunit dhe pse është shpallur një krizë globale shëndetësore

Për herë të dytë që nga viti 2022, shpërthimi i lisë së majmunëve është shpallur një krizë globale shëndetësore pasi virusi përhapet me shpejtësi në të gjithë kontinentin afrikan dhe kërcënon të hyjë në kontinente të tjera.

Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) njoftoi të mërkurën nivelin më të lartë të alarmit për sëmundjen virale, duke vënë në dukje se më shumë se 14,000 raste dhe 524 vdekje në Afrikë këtë vit kanë tejkaluar tashmë shifrat e vitit të kaluar.

Njoftimi erdhi një ditë pasi Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC) shpallën linë e majmunëve një emergjencë të shëndetit publik në Afrikë.

Pra, çfarë është lija e majmunëve, si transmetohet dhe sa serioze është përhapja e saj në krahasim me shpërthimet e mëparshme?

Më poshtë janë gjërat kryesore për të ditur:

Çfarë është lija e majmunit?

Lija e majmunëve është një infeksion viral që prek kryesisht njerëzit dhe kafshët.

I përket grupit të viruseve të klasifikuar në “gjininë Orthopoxvirus”. Zakonisht ato shkaktojnë një sëmundje të ngjashme me fruthin, e cila përfshin një skuqje me gunga ose flluska në lëkurë. Gungat janë shpesh të mbushura me lëng ose qelb dhe përfundimisht mund të zgjerohen dhe shërohen.

Lija e majmunëve është e ngjashme me linë e tanishme të zhdukur dhe viruset e tjera të lisë, si virusi i lisë së lopës dhe vaccinia.

Ata u quajtën fillimisht “lija e majmunit” kur u identifikuan për herë të parë te majmunët në vitin 1958. Ata majmunë të robëruar ishin në Danimarkë në atë kohë. Në vitin 1970, rasti i parë i raportuar i njeriut ishte një djalë nëntë muajsh në Republikën Demokratike të Kongos.

Në vitin 2022, OBSH rekomandoi ndryshimin e emrit në “mpox” për të reduktuar stigmën dhe shoqërimin me majmunët, pasi sëmundja mund të infektojë edhe brejtësit dhe njerëzit.

Si transmetohet virusi?

Virusi transmetohet te njerëzit përmes kontaktit të ngushtë me një kafshë ose person të infektuar.

Transmetimi nga kafshët te njerëzit zakonisht ndodh përmes pickimeve, gërvishtjeve ose kontaktit të drejtpërdrejtë me gjakun, lëngjet e trupit ose plagët e një kafshe të infektuar.

Transmetimi nga njeriu te njeriu mund të ndodhë:

Nga kontakti i drejtpërdrejtë me lezione të lëkurës, lëngje trupore ose pika respiratore të një personi të infektuar.

Kontakti i gjatë ballë për ballë me një person të infektuar.

Duke prekur sendet e infektuara, të tilla si shtroja apo veshjet që kanë qenë në kontakt me material infektiv, megjithëse kjo është një mënyrë e rrallë transmetimi.

Virusi hyn në trup përmes lëkurës së thyer, traktit respirator ose mukozave (të cilat përfshijnë sytë, hundën dhe gojën).

Cilat janë simptomat?

Simptomat përfshijnë ethe, dhimbje koke, dhimbje muskujsh dhe një skuqje karakteristike që mund të shfaqet në fytyrë, duar, këmbë dhe pjesë të tjera të trupit. Skuqja përfundimisht formon pustula dhe zgjebe përpara se të shërohet.

Një puçërr – e cila duket si një puçërr e madhe e bardhë ose e verdhë – është një gungë e vogël e ngritur në lëkurë që është e mbushur me qelb.

Nyjet limfatike, gjëndrat në formë fasule që janë pjesë e sistemit imunitar, gjithashtu mund të fryhen ndërsa përpiqen të luftojnë virusin. Disa nga vendet ku gjenden janë nën çdo krah, në anën dhe pjesën e pasme të qafës.

Në raste të rralla, infeksioni mund të jetë fatal.

Në total, infeksioni mund të zgjasë dy deri në katër javë. Mund të duhen tre deri në 21 ditë që simptomat të zhvillohen pas ekspozimit ndaj virusit. Megjithatë, një person mund ta përhapë sëmundjen te të tjerët një deri në katër ditë përpara se të shfaqen simptomat.

Virusi mund të identifikohet duke testuar një mostër lëngu të marrë nga skuqja.

Pse u shpall një krizë globale shëndetësore?

OBSH e shpalli të mërkurën linë e majmunëve një Emergjencë të Shëndetit Publik të Shqetësimit Ndërkombëtar (PHEIC) – niveli më i lartë i alarmit – pasi u gjet një variant i ri i virusit dhe rastet u raportuan për herë të parë në disa vende, si Kenia dhe Ruanda.

Drejtori i Përgjithshëm i OBSH-së Tedros Adhanom Ghebreyesus tha se kishte shqetësime për përhapjen e mëtejshme të sëmundjes brenda Afrikës dhe më gjerë, pas një takimi të komitetit të urgjencës të agjencisë shëndetësore të Kombeve të Bashkuara.

Deklarata e urgjencës e OBSH-së synon të nxisë agjencitë donatore dhe vendet në veprim.

“Ka një përpjekje të vërtetë tani për të mobilizuar burimet, dhe kjo është pjesërisht arsyeja pse OBSH ka bërë thirrje për një emergjencë të shëndetit publik,” tha Amita Gupta, drejtore e Divizionit të Sëmundjeve Infektive në Shkollën e Mjekësisë Johns Hopkins.

Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) e shpalli epideminë e lisë së majmunëve një krizë globale shëndetësore në korrik të vitit 2022, kur u zbulua për herë të parë se virusi përhapet përmes kontaktit seksual dhe u raportua në më shumë se 70 vende të botës. Pas rënies së numrit të rasteve, OBSH hoqi statusin e urgjencës në maj 2023.

Ku u përhap virusi?

Javën e kaluar, CDC afrikane raportoi se virusi i lisë së majmunit ishte zbuluar në të paktën 13 vende afrikane. Krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar, agjencia tha se numri i rasteve u rrit me 160 për qind dhe vdekjet me 19 për qind.

Deri më tani, më shumë se 96 për qind e rasteve janë raportuar në Kongo, ku në fillim të këtij viti shkencëtarët gjetën një formë të re të virusit që shkakton simptoma dhe lezione më të lehta në organet gjenitale. Kjo e bën më të vështirë zbulimin, që do të thotë se njerëzit mund ta përhapin atë te të tjerët pa e ditur se janë të infektuar.

“Nuk ka shumë lëvizshmëri ndërkombëtare për/nga DRC, kështu që rreziku i përhapjes ishte i ulët. Megjithatë, nëse përhapja përhapet në Afrikë, atëherë rreziku i përhapjes globale bëhet shqetësim”, tha Gupta për Al Jazeera.

Ndërsa shpërthimi i vitit 2022 u shkaktua nga viruset clade (ose grupi) II, shpërthimi aktual shkaktohet nga clade I, i cili mund të jetë më vdekjeprurës, tha për Al Jazeera Otim Patrick Ramadan nga Zyra e Shërbimeve Shëndetësore Emergjente në zyrën rajonale të OBSH-së për Afrikën.

Shpërthimet e variantit të ri clade I nuk janë raportuar ende jashtë Afrikës.

A ka një vaksinë kundër virusit?

Ndërsa rastet e lehta mund të zgjidhen vetë, nuk ka trajtime ose vaksina të miratuara posaçërisht për këtë sëmundje virale.

Ilaçi antiviral tecovirimat (TPOXX), fillimisht për linë, është duke u studiuar për trajtimin e lisë së majmunëve. Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Barnave ka miratuar gjithashtu JYNNEOS (e njohur edhe si Imvamune ose Imvanex), një vaksinë kundër lisë për rastet e rënda të lisë së majmunëve tek njerëzit 18 vjeç e lart.

Megjithatë, rreth 60 për qind e rasteve në Kongo, vendi më i prekur nga virusi, përfshijnë njerëz nën moshën 18 vjeç, sipas Ramadan.

CDC rekomandon vaksinimin dhe izolimin pas ekspozimit ndaj dikujt me lisë majmuni.

Gupta thotë se ndërsa “është mësuar shumë nga COVID” dhe kapaciteti i mbikëqyrjes është rritur në të gjithë botën – diagnostikimi i shpejtë dhe qasja në trajtime alternative mungojnë në vendet afrikane ku virusi po përhapet. /tesheshi.com/