Rruga drejt anëtarësimit në BE: Ku qëndrojnë vendet kandidate?

Më 30 tetor, Komisioni Evropian miratoi raportet e zgjerimit të vitit 2024 që ofrojnë një vlerësim të detajuar të progresit të bërë nga vendet që aspirojnë të anëtarësohen në Bashkimin Evropian. Raportet mbulojnë progresin në rrugën drejt BE-së të Gjeorgjisë, Moldavisë, Ukrainës, Turqisë dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor (Shqipëri, Bosnje dhe Hercegovinë, Kosovë, Mal i Zi, Maqedoni e Veriut, Serbi).

Vlerësimet shoqërohen me rekomandime dhe udhëzime për reformat që secili kandidat duhet t’i japë përparësi në mënyrë që të përparojë në negociatat e anëtarësimit.

Në fund të tetorit, presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, udhëtoi në vendet e Ballkanit Perëndimor dhe vizitoi gjashtë vende që kërkojnë t’i bashkohen BE-së – Shqipërinë, Bosnjë dhe Hercegovinën, Kosovën, Maqedoninë e Veriut, Malin i Zi dhe Serbinë.

Von der Leyen u zotua se zgjerimi i BE-së do të ishte kryesori në agjendën në Bruksel.

“Të jeni të sigurt se zgjerimi do të mbetet një prioritet kryesor në mandatin tim të ardhshëm”, tha von der Leyen në një konferencë të përbashkët për shtyp në Tiranë me kryeministrin Edi Rama.

Diskutimet rreth zgjerimit të BE-së në rajonin me rreth 16,6 milionë banorë shtrihen prej 20 vitesh, me Brukselin që tërheq dhe lëshon gjatë gjithë kësaj periudhe.

Ndërsa aktualisht nuk është e mundur të vlerësohet nëse presidenti i ardhshëm i Këshillit Evropian, António Costa do t’i japë përparësi zgjerimit në Ballkanin Perëndimor, vizita e tij e fundit si kryeministër i Portugalisë ishte në Ballkanin Perëndimor.

Portofolin e zgjerimit në Komisionin e ardhshëm Evropian (2024-2029) do ta mbajë kandidatja sllovene, Marta Kos. Në përgjigjet e saj ndaj pyetjeve të eurodeputetëve përpara seancës dëgjimore të kësaj jave, ajo tha se trajtimi i bllokimeve në zgjerimin e BE-së do të ishte një nga detyrat e saj kryesore gjatë mandatit të saj pesëvjeçar nëse emërohej.

Kos gjithashtu theksoi se çështjet dypalëshe që shkaktojnë vonesa duhet të adresohen shpejt. Ndër objektivat e saj afatshkurtra do të jetë përparimi në rrugën e kandidatëve drejt BE-së, që më konkretisht nënkupton mbylljen e bisedimeve të anëtarësimit me Malin e Zi nga BE, hapjen e grupeve të mbetura të kapitujve me Shqipërinë dhe hapjen e grupit të parë të kapitujve me Maqedoninë e Veriut, Ukrainën dhe Moldavinë.

Duke i kushtuar vëmendje të veçantë kapitujve të shtetit të së drejtës, Kos theksoi se zgjerimi duhet të mbetet një proces i bazuar në arritjet e vendeve kandidate për ta bërë atë të besueshëm dhe të qëndrueshëm.

Status quo për zgjerimin e BE-së:
GJEORGJIA | Statusi i anëtarësimit: vend kandidat

Gjeorgjia mori një raport negativ të parashikueshëm. Sipas raportit, ka pasur zhvillime shqetësuese që nga marsi 2024 që nuk pasqyrojnë angazhimin e deklaruar të qeverisë për rrugën drejt BE-së. Ndër të tjera, ai kritikoi mangësitë në zgjedhjet e fundit parlamentare, si mospërputhjet në procedura si dhe frikësimet dhe presionet ndaj votuesve.

Ish-republika sovjetike në kufirin jugor të Rusisë zgjodhi një parlament të ri më 26 tetor. Organizatorët e zgjedhjeve shpallën fituese partinë pro ruse në Gjeorgji, ”Ëndrra gjeorgjiane”. Opozita pro evropiane dhe presidenti e konsiderojnë rezultatin të falsifikuar.

“Nëse ka një vullnet politik nga udhëheqja e Gjeorgjisë, ne po ofrojmë një rrugë të qartë për riangazhim në rrugën drejt Bashkimit Evropian – shfuqizimin e ligjit për ndikimin e huaj”, tha shefi i Ppolitikës së Jashtme të BE-së, Josep Borrell.

Raporti i zgjerimit paralajmëroi gjithashtu se “nëse Gjeorgjia nuk e kthen kursin aktual të veprimit që rrezikon rrugën e saj në BE (…), Komisioni nuk do të jetë në gjendje të marrë në konsideratë rekomandimin e hapjes së negociatave me Gjeorgjinë.”

Gjeorgjia u bë vend kandidat në dhjetor 2023. Megjithatë, Brukseli e ka pezulluar afrimin për shkak të disa ligjeve represive që partia në pushtet ka shtyrë këtë vit.

MOLDAVIA | Statusi i anëtarësimit: vend kandidat

Në rastin e Moldavisë, Komisioni Evropian theksoi se miratimi i legjislacionit të BE-së po përparon “pa probleme” dhe se, me kusht që vendi të përmbushë të gjitha kushtet, Komisioni Evropian pret me padurim hapjen e negociatave për kapitujt, duke filluar nga aspektet thelbësore “sa më shpejt në 2025”.

Më 20 tetor, Moldavia votoi me një shumicë të vogël për të përfshirë një kurs pro BE në kushtetutë, pas një referendumi të mbushur me akuza se Rusia u përpoq të manipulonte votimin. Me të gjitha votat e numëruara, 50,46 për qind e votuesve miratuan ndryshimin kushtetues.

Gjithashtu, presidentja pro evropiane e Moldavisë, Maia Sandu, ka fituar një mandat të dytë si presidente. Qytetarët moldavë po dërgojnë një mesazh: ata duan që e ardhmja e vendit të jetë në BE.

Moldavia u bë vend kandidat në qershor 2022. Negociatat e anëtarësimit u hapën në qershor 2024.

UKRAINA | Statusi i anëtarësimit: vend kandidat

Sipas Komisionit Evropian, negociatat për pranimin e Ukrainës në BE duhet të bëhen më konkrete në vitin e ardhshëm – ngjashëm si në rastin e Moldavisë. Pavarësisht luftës së agresionit të Rusisë, vendi ka vazhduar angazhimin e tij të fortë ndaj reformave në shumë fusha, sipas raportit.

Me kusht që Ukraina të përmbushë të gjitha kushtet, shpresohet që negociatat mbi parimet bazë të mund të fillojnë “sa më shpejt të jetë e mundur në vitin 2025”. Këto përfshijnë temat e të drejtave themelore, drejtësisë, lirisë dhe sigurisë, si dhe kontrollin financiar.

Ukraina u bë vend kandidat në qershor 2022. Negociatat e anëtarësimit u hapën në qershor 2024.

TURQIA | Statusi i anëtarësimit: vend kandidat

Raporti thekson një “rifillim gradual” të marrëdhënieve midis BE-së dhe Turqisë dhe “hapat konkretë” drejt shkëmbimeve konstruktive për çështje me interes të përbashkët. Megjithatë, Komisioni vëren se Turqia, me të cilën negociatat e anëtarësimit janë ngrirë që nga viti 2018, nuk e ka ndryshuar trendin negativ të vërejtur vitet e fundit të përkeqësimit të vazhdueshëm të standardeve demokratike.

Turqia u bë vend kandidat në dhjetor 1999. Negociatat e anëtarësimit u hapën në tetor 2005.

SHQIPËRIA | Statusi i anëtarësimit: vend kandidat

Komisioni Evropian e konsideroi “të rëndësishme” që të intensifikohej ritmi i reformave që synojnë BE-në.

Shqipëria hapi kapitullin e parë të negociatave të anëtarësimit me Bashkimin Evropian më 15 tetor.

Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, e vlerësoi këtë moment historik.

“Hapja e kapitujve është një arritje e madhe dhe shënon një moment historik… Çdo sukses që Shqipëria ka arritur në procesin e BE-së duhet parë si një hap për të gjithë rajonin. Nuk ka të ardhme tjetër për Shqipërinë”, tha Rama.

Kapitulli i parë përfshin disa fusha thelbësore si drejtësia, gjyqësori, funksionimi i institucioneve demokratike, prokurimi publik dhe reforma e administratës publike.

Progresi në këtë grup do të përcaktojë ritmin e përgjithshëm të negociatave.

Shqipëria ka pritur disa vite për të hapur negociatat e anëtarësimit.

Shqipëria u bë vend kandidat në qershor 2014.

Negociatat e anëtarësimit u hapën në korrik 2022.

Në raportin e fundit, Komisioni Evropian vendosi si objektiv mbylljen e negociatave të anëtarësimit me vendin deri në fund të vitit 2027.

BOSNJË DHE HERCEGOVINA (BiH) | Statusi i anëtarësimit: vend kandidat

Sipas raportit të fundit të zgjerimit, ka pasur një stagnim në procesin e reformave në Bosnjë dhe Hercegovinë (BiH) që nga marsi i këtij viti, megjithëse autoritetet në BiH më parë kishin “ndërmarr reforma konkrete”. Zhvillimet pozitive janë “penguar” nga “zhvillimet në Republika Srpska” (entiteti boshnjak me shumicë serbe), duke përfshirë “retorikën e vazhdueshme secesioniste”.

Autoritetet e vendit kanë treguar gatishmëri për të arritur një marrëveshje dhe për të përshpejtuar procesin e reformave deri në fund të vitit.

Bosnjë dhe Hercegovina mori statusin e kandidatit në dhjetor 2023 dhe negociatat e anëtarësimit u hapën në mars 2024.

KOSOVA | Statusi i anëtarësimit: kandidate e mundshme

Sa i përket Kosovës, Komisioni Evropian në raport ka thënë se është në dispozicion që të përgatisë një opinion për aplikimin për hyrje sapo ta kërkojë Këshilli Evropian.

Vendet anëtare të BE-së që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës janë Spanja, Sllovakia, Qiproja, Rumania dhe Greqia.

Kosova aplikoi për anëtarësim në BE në dhjetor të vitit 2022.

Mali i Zi | Statusi i anëtarësimit: vend kandidat

Komisioni Evropian rikujtoi se në qershor të këtij viti u konfirmua se vendi plotësonte kriteret e referencës së përkohshme për kapitujt që lidhen me sundimin e ligjit, gjë që jep mundësinë për të mbyllur përkohësisht seksione të tjera “nëse plotësohen kushtet”. Megjithatë, Komisioni theksoi se nevojitet më shumë progres në shtetin e së drejtës dhe gjyqësorin.

Mali i Zi u bë vend kandidat në dhjetor 2010. Negociatat e anëtarësimit u hapën në qershor 2012. Në raportin e fundit, Komisioni vendosi një synim për mbylljen e negociatave të anëtarësimit me vendin deri në fund të vitit 2026.

MAQEDONIA E VERIUT | Statusi i anëtarësimit: vend kandidat

Maqedonia e Veriut vazhdimisht ka deklaruar përkushtimin e saj politik ndaj qëllimit strategjik të integrimit në BE dhe ambicien e saj për të ecur përpara në negociatat e anëtarësimit, nënvizohet në raport.

Ai vuri në dukje gjithashtu se reformat thelbësore të lidhura me BE-në duhet të zbatohen.

Maqedonia e Veriut ka mbajtur marrëdhënie të mira me vendet e tjera të zgjerimit dhe ka vazhduar angazhimin e saj në nismat rajonale.

Sipas kornizës së negociatave të miratuar në korrik 2022, Maqedonia e Veriut duhet të përfundojë ndryshimet kushtetuese për përfshirjen e bullgarëve në kushtetutën e saj, së bashku me kroatët, malazezët, hebrenjtë dhe pakicat e tjera si “pjesë të grupeve etnike që jetojnë në vend”.

Në konkluzionet e Këshillit Evropian të dhjetorit 2023 thuhej se “Bashkimi Evropian është i gatshëm të përfundojë fazën e hapjes së negociatave të anëtarësimit me Maqedoninë e Veriut sapo të ketë zbatuar zotimin e tij për të kompletuar ndryshimet kushtetuese siç përmenden në konkluzionet e Këshillit të 18-të. korrik 2022, në përputhje me procedurat e saj të brendshme. Këshilli Evropian i bën thirrje Maqedonisë së Veriut që të përshpejtojë përfundimin e këtyre ndryshimeve”.

Maqedonia e Veriut u bë vend kandidat në dhjetor 2005. Negociatat e anëtarësimit u hapën në korrik 2022.

SERBIA | Statusi i anëtarësimit: vend kandidat

Serbia përmbushi kriteret për të hapur negociatat në seksionet që lidhen me konkurrencën dhe rritjen gjithëpërfshirëse.

Komisioni Evropian siguroi se në vitin e ardhshëm vendi pritet të përshpejtojë punën për zbatimin e reformave që lidhen me hyrjen në BE.

“Pavarësia dhe paanshmëria e gjyqësorit duhet të përmirësohet më tej në gjykatat e nivelit më të lartë dhe në gjykatat e shkallës së parë”, theksohet në raport.

“Ne jemi në rrugën e BE-së dhe BE-ja është partneri ynë më i madh i tregtisë së jashtme, dhe ne kemi vendosur një objektiv për të përmbushur të gjitha angazhimet përmes Agjendës së Rritjes dhe agjendës së reformave deri në vitin 2027, pavarësisht nëse do të jemi anëtarë deri në atë kohë apo jo”, tha presidenti serb Aleksandar Vuçiç duke komentuar raportin vjetor të zgjerimit.

Serbia u bë vend kandidat në dhjetor 2010. Negociatat e anëtarësimit u hapën në qershor 2012./ (Nga enr, AFP, ANSA, ATSH, BTA, dpa, EFE, FENA, LUSA, MIA, STA, TANJUG)