Turqia ka përdorur një sërë masash të përshkallëzuara ekonomike për të presionuar Izraelin që të ndalojë agresionin e tij kundër Rripit të Gazës.

Përshkallëzimi pasoi dështimin e përpjekjeve diplomatike dhe kërcënimeve politike, duke e shtyrë Ankaranë të miratojë masa ekonomike si një mjet të ri presioni, me synimin për të detyruar Tel Avivin të ndalojë serinë e gjenocidit të përditshëm që po kryen kundër palestinezëve.

Hapi më i madh ekonomik i Turqisë që nga fillimi i luftës së Gazës ishte njoftimi i Ministrisë së Tregtisë turke për pezullimin e të gjitha transaksioneve tregtare me Izraelin, të cilin e njoftoi javën e kaluar pasi vëllimi i tregtisë dypalëshe arriti në 9.5 miliardë dollarë, duke theksuar se Turqia nuk do të ndryshojë vendim deri sa të sigurohet rrjedha e qetë dhe e përshtatshme e ndihmave humanitare në Gaza.

Turqia ka marrë më parë një sërë masash ekonomike kundër Izraelit që nga fillimi i agresionit të Izraelit kundër Rripit të Gazës, duke përfshirë kufizimin e eksportit të disa produkteve në Izrael, anulimin e rezervimeve elektronike paraprake të Turkish Airlines për fluturimet drejt Izraelit deri në mars 2025 dhe shpalljen e pezullimin e planeve të bashkëpunimit me Izraelin në fushën e energjisë.

Marrëdhënie të forta biznesi

Marrëdhëniet tregtare midis Turqisë dhe Izraelit janë rritur ndjeshëm gjatë dekadave të fundit. Dy vjet më parë, vlera e eksporteve turke drejt Izraelit arriti në afro shtatë miliardë dollarë, krahasuar me vetëm 288 milionë dollarë në vitin 1995, duke reflektuar një rritje vjetore prej 12.5 për qind. Në të njëjtin vit, Izraeli eksportoi në Turqi mallra me vlerë 2.33 miliardë dollarë, nga 209 milionë dollarë në 1995, me një rritje vjetore prej 9.35 për qind.

Për sa i përket renditjes globale të partnerëve tregtarë, Turqia është partneri i shtatë më i madh tregtar i Izraelit, ndërsa Izraeli renditet i 11-ti i Turqisë.

Në kuadër të diskutimit mbi ndikimin juridik të vendimit për ndërprerjen e marrëdhënieve tregtare midis Turqisë dhe Izraelit, Funda Yavaşlar, eksperte në të drejtën financiare ndërkombëtare, shpjegon për Al Jazeera-n se marrëveshjet e lidhura midis dy vendeve parashikojnë në mënyrë eksplicite mundësinë e anulimin e tyre në rast se mosmarrëveshjet nuk zgjidhen gjatë negociatave ndërmjet palëve dhe ato bëhen të pavlefshme pas gjashtë muajsh nga njoftimi i përfundimit.

Kur bëhet fjalë për marrëveshjen e tregtisë së lirë, Yavaşlar shpjegoi se mosmarrëveshjet mund të zgjidhen fillimisht duke formuar një komitet të përbashkët dhe nëse nuk arrihet zgjidhje, secila palë ka të drejtë të marrë masa me miratimin e këtij komiteti, me kusht që ato masa të jenë më pak e dëmshme për marrëveshjen.

Energjia si një kartë presioni

Më 25 tetor, Turqia pezulloi planet për eksplorimin e përbashkët të naftës në Detin Mesdhe me Izraelin, si dhe për eksportet e gazit në Evropë. Ministri turk i Energjisë Alparslan Bayraktar anuloi gjithashtu një vizitë të planifikuar në Izrael, për shkak të luftës në Gaza.

Turqia dhe Izraeli kanë diskutuar mundësinë e ndërtimit të një gazsjellësi nënujor që lidh Turqinë me fushën Leviathan, fusha më e madhe e gazit në det të Izraelit, e cila synon të transportojë gaz natyror në Turqi dhe më pas në vendet e Evropës Jugore, në përpjekje për të reduktuar humbjen e këtyre vende për shkak të varësisë nga gazi rus.

Tubacioni i propozuar ishte dashur të lidhë tubacionin kryesor turko-evropian me rezervat e gazit në Izrael dhe vendet fqinje si Egjipti dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.

Në këtë kontekst, analistët ekonomikë kanë nisur të diskutojnë mundësinë që Turqia të vendosë sanksione më të gjera ekonomike ndaj Izraelit që do të mbulojnë sektorët e energjisë dhe të naftës. Në një intervistë me Al Jazeera-n, një studiues ekonomik në grupin e ekspertëve SITA, Bilal Bagis shpjegoi se Turqia planifikon të përdorë pozicionin e saj strategjik dhe burimet e energjisë, duke përfshirë eksportet e rëndësishme strategjike, për të ushtruar presion mbi Izraelin. Nga ana tjetër, Izraeli kërkon të përgjigjet në mënyrë efektive duke forcuar shfrytëzimin e marrëdhënieve të tij me Perëndimin dhe aftësitë e tij lobuese.

“Turqia ka ndërmarrë hapa seriozë në fazën e dytë të sanksioneve kundër Izraelit, duke pezulluar të gjitha marrëdhëniet tregtare, përfshirë importet dhe eksportet. Këto hapa shkaktojnë një polemikë të gjerë kur bëhet fjalë nëse ato përfshijnë gjithashtu lirinë e kalimit për anijet detare”, tha Bagis.

Kufizimi i rrugëve të naftës

Bagis vuri në dukje se nafta që vjen nga Kazakistani, Azerbajxhani dhe Turkmenistani arrin në Izrael nëpërmjet Turqisë prej tubacioneve Baku-Supsa dhe Baku-Tbilisi-Cejhan, gjë që pengon aftësinë e Izraelit për të gjetur rrugë alternative në rrethanat aktuale, duke vënë në dukje se çdo kufizim turk për këtë mund të përfaqësojnë një sfidë të madhe për Izraelin në dritën e tensioneve të vazhdueshme rajonale.

Studiuesi ekonomik Resul Aktürk, duke folur për Al Jazeera-n, paralajmëroi për rreziqet e mundshme që mund të përballet Turqia në sektorin e energjisë, për shkak të marrëdhënieve të tensionuara me Izraelin. Ai theksoi se Izraeli prodhon gaz në fushat Tamar dhe Leviathan dhe më pas e eksporton atë në Egjipt, ku lëngohet dhe shitet si gaz egjiptian. Ai shtoi se në vitin 2022, pothuajse 2.5 miliardë metra kub gaz egjiptian mbërriti në Turqi, një pjesë e të cilit ishte nga Izraeli.

Studiuesi ekonomik theksoi se kjo situatë mund t’i japë Izraelit një mundësi për të ushtruar presion ndaj Turqisë, përmes mundësisë së mundshme të kufizimit të furnizimit me gaz në Turqi. Ai paralajmëroi se një hap i tillë mund të ketë efekte negative në ekonominë turke, duke dobësuar pozicionin e Turqisë nëse këto furnizime ndërpriten.

Trafiku detar

Yigal Maor, një ekspert detar izraelit i lidhur me Institutin për Studimet e Sigurisë Kombëtare, paralajmëroi mundësinë që Turqia të pengojë trafikun detar përmes ngushticave të mëdha nëse tensionet përshkallëzohen.

Maor theksoi dobësinë e madhe me të cilën përballen rrugët tregtare të Izraelit dhe nevojën urgjente për të zhvilluar plane emergjente për t’u marrë me kriza të tilla.

Numri i anijeve që shkonin drejt Izraelit nëpërmjet Turqisë u ul me rreth 30 për qind, pasi 701 anije lundruan nga portet turke drejt Izraelit, që është e barabartë me një mesatare prej tetë anijesh në ditë në periudhën nga 7 tetori deri më 31 dhjetor 2023, sipas deklaratat e ministrit turk të Transporteve, të cilat i dha më parë për Al Jazeera-n.

Studiuesi ekonomik Aktürk theksoi se një hap i tillë nënkupton fillimin e një lufte ekonomike kundër Izraelit dhe gjithashtu mund të rezultojë në një zhvillim të gjerë global. /tesheshi.com/