Kur shikon historinë e racës njerëzore dhe zhvillimin e saj civilizues, është e lehtë të shihet se disa periudha janë emëruar sipas lëndës së parë minerale dominuese që është përdorur në një periudhë të caktuar. Kështu, gjatë gjithë të kaluarës ka pasur epoka guri, bakri, bronzi dhe hekuri të parahistorisë njerëzore.

Nëse shikojmë qytetërimin modern, ka të ngjarë që koha e dy revolucioneve të para industriale në dy shekujt e fundit të quhet “Epoka e Qymyrit” dhe “Epoka e Naftës”, dhe ndoshta ajo periudhë do të quhet kolektivisht “Fosile”. Ngjarjet aktuale na tregojnë se po shkojmë drejt një epoke të re që mund të quhet “Epoka e Litiumit”.

Litiumi është një metal alkali që ka një peshë specifike të ulët dhe ka densitetin më të ulët nga të gjithë elementët e ngurtë. Zbulimin e këtij elementi kimik ia detyrojmë shkencëtarit suedez Johan Arfwedson, i cili dy shekuj më parë zbuloi praninë e një elementi të panjohur në mineralet petalite, spodumene dhe lepidolite. Elementi u emërua litium sepse është i izoluar nga guri (greqisht litos – gur), dhe së dyti u përdor më shpesh forma e latinizuar. Një kompani nga Gjermania, Chemetall GmbH filloi prodhimin komercial të litiumit një shekull më parë. Përdorimi i tij ishte në formën e një lubrifikuesi dhe në industrinë e qelqit.

Dominues në prodhimin e baterive

Kur në SHBA u zbulua se tritiumi, izotopi i hidrogjenit që përdoret për të prodhuar bombën hidrogjenore, mund të merret nga litiumi, filloi shfrytëzimi më intensiv i kësaj lënde të parë xeherore.

Sot, litiumi përdoret për qëllime të ndryshme, por roli i tij është dominues në prodhimin e baterive të litiumit. Përparësitë e këtyre baterive janë të shumta. Duhet të theksohet se bateria e litiumit nuk është e ndjeshme ndaj efekteve të dëmshme të jashtme dhe ka një jetë shumë të gjatë.

Përveç përdorimit në elektronikën e konsumit, këto bateri janë përdorur në automjete elektrike ushtarake dhe avionë. Zhvillimi i industrisë së makinave elektrike ka vendosur bateritë e litiumit në një vend shumë të rëndësishëm dhe e ka sjellë litiumin si lëndë e parë në nivelin e kërkesës së vazhdueshme. Në çerek shekullin e fundit, ky element është kërkuar intensivisht dhe në të njëjtën kohë filluan të mendohen avantazhet dhe disavantazhet e shfrytëzimit të litiumit në një zonë të caktuar.

Në vitet e fundit, vendet e Ballkanit Perëndimor, veçanërisht Serbia, janë përmendur shpesh si zona të mundshme të shfrytëzimit të litiumit. Së fundmi, kancelari gjerman Olaf Scholz udhëhoqi një delegacion që nënshkroi një “memorandum” në Beograd, ku thuhet se nxjerrja e litiumit do të sjellë përfitime të mëdha për ekonominë serbe, por edhe do të mundësojë mbijetesën e industrisë gjermane të automobilave në tregun botëror. Makinat elektrike kërkojnë sasi të mëdha të litiumit për bateri dhe Kina ka “parakaluar” vendet e BE-së për t’u shfaqur si prodhuesi më i madh i baterive dhe automjeteve elektrike.

Depozitat më të mëdha të litiumit që shfrytëzohen në planet janë në Australinë Perëndimore, shkretëtirën Atacama në Kili, Rrafshnaltën e Tibetit në Kinë dhe Argjentinë. Depozita potencialisht të mëdha janë në Bolivi dhe Afganistan, por valorizimi i tyre është ende në fillimet e tij. Australia prodhon gjysmën e litiumit në planet. Depozitat më të mëdha në Evropë janë në rajonin e Carinthia në Austri, afër qytetit të Wolfsberg dhe afër Cinovec (Zinwald), 100 kilometra nga Praga, në kufirin e Republikës Çeke dhe Gjermanisë. Depozita të mëdha gjenden gjithashtu në malet xeherore gjermane dhe në Francë. Pikërisht për këtë mund të shtrohet pyetja pse ekonomia e BE-së, veçanërisht e Gjermanisë, kërkon litium nga Ballkani dhe jo nga minierat e veta? Realisht, mund të ketë dy arsye: kursimi i burimeve të veta dhe lëvizja e “teknologjisë së pistë”.

Kur flasim për rajonet ballkanike, përveç Serbisë perëndimore, lokacione potenciale për nxjerrjen e litiumit janë edhe në Bosnje. Dhe nga fakti se Serbia dhe Bosnja nuk janë pjesë e BE-së, janë pikërisht këto burime që Unioni mund të përdorë për të reduktuar varësinë e tij nga Kina. Përveç depozitave të veta, Kina ka blerë depozitat e litiumit në Kili, Kanada dhe Australi për 5.6 miliardë dollarë në vitet e fundit.

Vetë miniera nuk është e dëmshme, por marrja e litiumit nga minerali i papërpunuar është shumë problematik për mjedisin. Metali litium është shumë gërryes dhe kontakti me lëkurën duhet të shmanget. Në kontakt me lagështinë, formohet hidroksid litium gërryes. Përbërjet alkaline të litiumit dhe thithja e pluhurit të litiumit irritojnë traktin respirator dhe dytësor për akumulimin e lëngjeve dhe shkakton edemë pulmonare. Sigurisht, karakteristikat e tij të reaktivitetit të shpejtë, gërryerjes dhe ndezshmërisë së lehtë, pra paqëndrueshmëria e përgjithshme, e bëjnë litiumin larg nga elementi “më i sigurt” në planet.

Problemi me marrjen e litiumit është se kur litiumi merret nga minerali jadarite, i gjithë shkëmbi duhet të shkatërrohet. Fillimisht bëhet thërrmimi dhe bluarja dhe më pas trajtohet kimikisht me acide të koncentruara. Në baza ditore, në Serbinë perëndimore do të përdoren afërsisht 1000 ton acid sulfurik dhe 15 ton acid klorhidrik. Ka vlerësime se një sasi e madhe uji nga lumi Drina duhet të përdoret për të holluar acidin sulfurik. Është një rajon ku popullsia merret kryesisht me bujqësi dhe do të ndodhte një fatkeqësi nëse uji i ndotur do të hynte në tokën bujqësore në të dy anët e Drinës.

Teknologjia e sotme ka nevojë për 500,000 litra ujë për të nxjerrë një ton litium. Është kokteji toksik i kimikateve që prodhohen dhe që përfundojnë në rrugët ujore. Në vitin 2016, një fatkeqësi ekologjike ndodhi në lumenjtë në Tibet. Nxjerrja e litiumit shkaktoi ngordhjen e një sasie të madhe peshqish dhe të bagëtive të shumta të popullsisë blegtorale vendase. Një problem i madh mjedisor ka edhe në SHBA. Sipas raportimeve, diametri i ndotjes rreth minierës në Nevada është 200 kilometra. Ajo që është “fat për fatkeqësinë” është fakti se shumica e minierave ndodhen në shkretëtira të pakta të banuara dhe problemi bëhet shumë më i madh kur procesi zhvillohet pranë vendbanimeve agrare dhe qendrave urbane.

Asnjë garanci për përfitim ekonomik

Nëse shikoni sasinë e burimeve natyrore, ai është më i madhi në disa vende afrikane. Ajo që është realitet është fakti se baza natyrore nuk është garanci për zhvillimin ekonomik. Kështu, Kongo, një vend i pasur me resurse minerale, është larg nga prosperiteti ekonomik. Kompanitë që janë larg nga pjesa qendrore e Afrikës përfitojnë më së shumti nga shfrytëzimi i xeheve atje, dhe Kongo ka mbetur vetëm me tokë të ndotur, atmosferë të ndotur dhe ujë plot ndotës. Dhe kjo është një tipar klasik i neokolonializmit.

Përveç ekologjisë dhe frikës nga dëmtimi i mjedisit, rasti i shfrytëzimit të litiumit nuk garanton ndonjë përfitim të madh ekonomik. Periudha e ardhshme ndoshta do të na tregojë nëse dokumenti i nënshkruar së fundi është dashur të quhet “memorandumi për shfrytëzimin e pasurisë minerale të Serbisë për shkak të zhvillimit të industrisë gjermane”.

Përdorimi i litiumit si ilaç në trajtimin psikiatrik është interesant. Përdoret në trajtimin e çrregullimit bipolar – nga mania në depresion. Aktualisht dominon “mania e etheve të litiumit”, por pyetja është nëse pasojat mjedisore do të kushtëzojnë dominimin e “depresionit”. Nëse popullsia vendase nuk dëshiron shfaqjen e një ndjenje të tillë bipolare, përpara çdo aktiviteti që sjell fitim të menjëhershëm, duhen konsideruar me kujdes pasojat. Uji i pastër, ajri dhe ushqimi i shëndetshëm nuk kanë çmim.

Ndaj dhe në Serbi po protestohet kundër memorandumit me Gjermaninë, edhe pse në dukje ngjan si një mrekulli ekonomike për vendin ballkanik./TeSheshi