Një Vizitë në Nivicë: Aty Ku Kanionet Flasin dhe Kujtimet Jetojnë

Në jug të Shqipërisë, larg vapës së Tiranës dhe plazheve të zhurmshme, gjendet fshati Nivicë. Fshehur midis maleve të ashpra të Kurveleshit, Nivica për shumë vite ka qenë një fshat ku mund të përfundoje vetëm nëse humbisje rrugën, ose nëse fati të dërgonte aty. Sot, fshati është i aksesueshëm nga disa rrugë, që ofrojnë pamje sa piktoreske, aq edhe të frikshme, për shkak të kanioneve të thella që përballen me qiellin në një dialog të heshtur.

Në fshat mbërrijmë vonë, pasi jemi ndalur disa herë gjatë udhëtimit, për të shijuar pamjet spektakolare të maleve të gjelbëruara që harkohen mbi rrugën që përshkon fshatrat e Lumit të Vlorës. Pas një darke tradicionale nën dritën e hënës, bëhemi gati për të pushuar, duke pritur me padurim të nesërmen kur do të eksplorojmë fshatin dhe zonën përreth. Por, natyra na rezervon një surprizë: pas një shiu të lehtë, koha hapet dhe hëna e plotë shndrit fshatin duke i dhënë atij pamjen e një perle të bardhë.

Të nesërmen në mëngjes, fshati zgjohet herët. Shkëputem nga të afërmit e mi që duhet të bëjnë vizita tek disa të njohur dhe i drejtohem qendrës. Këtu gjithçka është restauruar së fundi dhe pamja e ndërtesave të gurta, rrapit të vjetër ku janë marrë vendimet më të rëndësishme e më të vështira të fshatit, më çojnë pas në kohë për pak minuta. Shtypja e gjatë nën Perandorinë Osmane, revoltat dhe luftërat e shumta në këtë zonë kanë nisur thuajse të gjitha këtu. Nivica, ashtu si gjithë jugu i Shqipërisë dhe shumica e vendit, është një fshat i mbushur me histori. Vështirësia qëndron në ndarjen e të vërtetave nga legjendat dhe mitet. Por, i them vetes se kam ardhur vetëm për të pushuar pak ditë e jo për të zgjidhur çështjet e historisë.

Teksa eci përgjatë sheshit të fshatit, përballem me një tjetër pamje. Shumica e ndërtesave të gurta në qendër të fshatit dergjen të braktisura e të pashfrytëzuara. Kjo ka bërë që disa prej tyre të degradojnë me kalimin e kohës. Në një prej tyre, ku dyer e dritare janë thyer, mbllaçiten në hije disa dhi. Përpiqem të fotografoj një prej tyre, kur nga ana tjetër e sheshit të fshatit dëgjohen disa zëra të zvargur. Këndohetë. Gradualisht kënga fillon e dëgjohet më e plotë.

E di se fshati përgatitet për festë, por ajo është vetëm pas disa ditësh. Me pamjen e shëmtuar të dhive ende në mendje dhe i etur për kafe, drejtohem për nga klubi i vjetër i fshatit, nga ku vijnë dhe zërat. Kamerat e një televizioni janë vendosur mbi trikëmbësha rreth një grupi burrash që këndojnë, midis të cilëve edhe një gazetar i njohur televiziv. Sapo pushon kënga,nis biseda.

Ulem në një tryezë diku në cep, larg kamerave dhe përpiqem të dëgjoj bisedën që, ndonëse serioze, nuk i mungojnë as humori e as ironia, ndoshta të vetmet mjete për t’i mbijetuar vështirësive jo të pakta të jetës midis maleve. Në fakt, humori në këto anë duhet të jetë patjetër diçka e lindur, e trashëguar gjenetikisht. Ironia është hollë sa buzëqeshja e një bariu të vjetër që duket se e di fundin e shakasë para se ti ta kesh nisur atë. Në hyrje të sheshit të fshatit, një djalë i vogël rreth tetë ose nëntë vjeç afrohet duke tërhequr pas vetes një gomar, të cilin nis ta lagë me një gomë uji. Djaloshi qesh, ndërsa gomari duket i shqetësuar nga dushi i papritur. Ndërkaq, nga klubi burrat hedhin batuta të tipit “Mos e ftoh gomarin,” “Ku e ke shampon?”, “Lagi t**et!”

Mëngjesi i dalë ngadalë i afrohet drekës. Gazetari largohet bashkë me kameramanët dhe në fshat rikthehet qetësia. Ndërkaq, disa burra dhe djem ndahen në dy grupe nën hijen e rrapit dhe fillojnë të luajnë me letra. Mesa duket nuk ka mbetur shumë nga “parlamenti” i vjetër që, në të njëjtin shesh vendoste për fatet e fshatit e të krahinës. Unë nga një anë përpiqem të shoh fotografitë që kam bërë dhe nga ana tjetër të dëgjoj batutat e tyre. Një fëmijë më afrohet me ndrojtje. Vë re se është djaloshi i gomarit. Ai qesh dhe më pyet për telefonin që mbaj në dorë. Duket se aftësitë e tij për të nisur natyrshëm e gradualisht bisedën me një të panjohur janë shumë herë më të mira se të një të rrituri, përfshi këtu edhe mua.

“Ke ardhur për festën?” më pyet seriozisht me një theks të fortë lab, që stonon me zërin të tij të hollë prej fëmije.

“Jo,” i them duke u përpjekur të kapërdij të qeshurën që më qëndron në grykë.

“E s’je i bashkisëëë?”

“Jo, jo.” ia kthej.

“Po ç’je ti?” pyet ai sërish, kësaj here duke buzëqeshur.

“Njeri,” i them.

“Që je njeri e shoh, po pse ke ardhur në Nivicë?”

“Për vizitë. Jam turist.”

Pasi më sheh për disa çaste duke buzëqeshur me dyshim, si për të matur vërtetësinë e përgjigjes, djaloshi nxiton ta nxjerrë bisedën aty ku duket se synonte qysh në fillim. Më vonë do të mësoja se tetë vjeçari i quajtur Kajtas, në fakt ishte një lloj udhërrëfyesi e ciceroni informal i fshatit. Pasi “parkonte” dhitë dhe qenin e kopesë nën hije në rrënojat e kalasë së vjetër të fshatit, dëmtuar qysh para viteve 1990-të nga kooperativistët që i përdorën gurët e saj për ndërtim, Kajtasi niste gjuetinë e tij për turistë.

“Do të të çoj në kala?” pyet ai.

“Isha në kala,” i përgjigjem. “Bën vapë dhe nuk dua të shkoj prapë.”

“Po hajde të të shpie tek kanionet,” më thotë i vendosur.

Oferta e tij është bindëse. Kam qenë në Nivicë disa herë, por nga frika e terrenit të vështirë nuk kam zbritur kurrë për t’i parë kanionet. E pyes nëse ato janë larg, a e di mirë rrugën dhe nëse shtegu ka ndonjë rrezik. Kajtasi më sheh dhe, duke vënë dorën mbi sy për t’u mbrojtur nga dielli, buzëqesh dhe më thotë “djalë qyteti” me një ironi, që më bën të ndiej aq turp sikur të më ketë zhveshur në mes të sheshit të fshatit. Duke shpresuar të mos e ketë dëgjuar njeri bisedën tonë, e ndjek atë pas kokulur. Kajtasi më tregon kopenë e tij të vogël të dhive në rrënojat e kalasë dhe m’i prezanton me emra një e nga një sikur të jenë njerëz. Teksa zbresim terrenin e thepisur, ai qëndron buzë një shkëmbi mbi greminë dhe nis e bërtet një “ohohoohoooo”.

“Bërtit dhe ti,” më thotë “Pse s’bërtet?”

E gjithë skena më sjell në mendje filmin e njohur të Dhimitër Anagnostit, “Gjoleka, Djali i Abazit.” Unë ngurroj të zbres më poshtë nga frika se do ta kem të pamundur të ngjitem, por është e vështirë t’i rezistosh entuziazmit të djaloshit të vogël dhe mungesës së tij të frikës.

“Ja, ulemi këtu në hije,” më thotë dhe nxiton të ulet mbi një gur me këmbët që i varen mbi greminë, “Këtu është freskët dhe mund të rrimë në qetësi.”

Pasi ulemi, fillon e më pyet gati me breshëri për emrin, sa vjeç jam dhe ç’dua në Nivicë.

“Mos je spiun?”

I them se jam vetëm një turist. Nuk duket plotësisht i bindur, por megjithatë i pranon përgjigjet e mia dhe më në fund më pyet si ndonjë i rritur nëse i kam prindërit gjallë. Kam menduar gjithmonë se tregoja më i ri nga sa jam në të vërtetë, por Kajtasit iu dukërkam mjaftueshëm i vjetër për të dyshuar se prindërit e mi mund të mos jetojnë më. I përgjigjem se babai më ka vdekur.

“Po nga se vdiq?” më pyet

“Ishte i sëmurë.”

“Nga zemra?”

“Jo.” ia kthej shkurt

“Aha, nga ajo tjetra? Se si ia thonë emrin, e harrova… Kanceri?”

Tund kokën për t’i thënë po.

Sikur ta ketë kuptuar bezdinë e pyetjeve të fundit, ai qëndron pak sekonda pa folur dhe pastaj e ndryshon bisedën.

“E di ç’dua nga ty? Dua nje qen policie.”

“Si e do?” e pyes.

“Të vogël dhe me veshët lartë,” ma kthen. “Se mos ma bie të madh ore…”

I them se do të përpiqem t’ia gjej. Kajtasi nuk duket fort i bindur nga përgjigjia. Unë i kërkoj të më tregojë rrugën për t’u kthyer sërish në qendër të fshatit.

“Duhet të iki se më presin,” i them.

Kajtasi më prin sërish duke u hedhur e ngjitur krejt natyrshëm midis shkëmbinjve me sandalet e tij të holla. Unë, edhe pse me këpucë për hiking, e kam të vështirë ta ndjek. Më humbet nga sytë dhe e thërras i shqetësuar. Nuk përgjigjet. Rrugën e di, por kam frikë për të, se mos i ndodh diçka. E thërras sërish dhe sërish, gjersa hidhet lartë duke qeshur me të madhe me frikën time. Ashtu, duke qeshur, më “kërcënon” se do të iki e do të më lerë aty.

“E ç’të dua me vete?” më thotë, “Ti mezi ngjitesh këtu.”

Pastaj, si i zënë në faj, ecën i heshtur krah meje dhe vetëm pas disa hapash më kërkon ta pres pak. Largohet diku pas një shkurreje për t’u kthyer me dy degë rigon, njërën prej të cilave ma zgjat mua. E falënderoj.

“E pse më falënderon? Të ishe turist, mirë; po, ti je shqiptar,” ma kthen “Pastaj, rigon të dhashë. S’të dhashë lekë.”

Në ato pak minuta bisedë, Kajtasi i vogël më hedh lehtësisht poshtë shumë nga ato që mendoja se dija për psikologjinë njerëzore dhe bindjen e krijuar nga librat se sjellja është diçka e mësuar. Këtu, në Nivicë, njerëzit duket se lindin qysh fëmijë me ndjesinë e humorit, ironisë, por edhe të një lloj inteligjence emocionale të heshtur. Ai nuk kishte frikë të bënte edhe pyetje të vështira. Kureshtja e tij kalonte nga kurioziteti abstrakt i një fëmije për luftën e bombat (me siguri të dëgjuara në televizor ose nga të rriturit), deri tek jeta e vdekja. Dhe sa herë shihte vështirësinë time për t’iu përgjigjur, sidomos për vdekjen, ulte kokën dhe thoshte “po, e di”, duke e shoqëruar me një heshtje të shkurtër që vetëm ma përforconte bindjen se e dinte dhe kuptonte vërtetë gjithçka që thoshte.

Në Nivicë mungojnë ende shumë gjëra për ta quajtur mirëfilli një fshat turistik. Veç kanioneve magjepsëse, ujëvarës, natyrës dhe kulinarisë, fshati ka ende nevojë për përmirësim të infrastrukturës. Mungon një pikë e mirëfilltë informimi për historinë dhe natyrën e zonës. Ndërtesa të këndshme estetikisht, mbeten të pashfrytëzuara. Ka ende vështirësi në manaxhimin e mbetjeve. Megjithatë, pas një qëndrimi disa ditor në këtë fshat, vizitorët largohen me ndjesinë se kanë qenë pjesë e diçkaje më të thellë – një vend ku e kaluara, ajo shpirtërore e jomateriale, jo vetëm ruhet, por jetohet çdo ditë. Nëse vini këtu, mos ejani thjesht si turistë, por si udhëtarë të mirëfilltë, pajisur së pari me kureshtje jo-paragjykuese. Pjesën tjetër lërjani në dorë natyrës, kanioneve, ushqimit dhe mbi të gjitha, udhërrëfyesve si Kajtasi tetë vjeçar. Disa vende dhe njerëz nuk janë krijuar për t’u ndryshuar dhe kjo nuk ka asgjë të keqe. /Tema