Pse Suedia sterilizoi deri në 30 mijë njerëz kundër vullnetit të tyre?

Suedia krijoi një plan eugjenik, të bazuar në shkencën e biologjisë racore, midis viteve 1934 dhe 1976.

Vendi i parë në Evropë që më vonë hoqi sterilizimin e detyruar po zbatonte një politikë sipas së cilës midis 20,000 dhe 33,000 suedezë u detyruan të sterilizoheshin.

Viktimat ishin të reja dhe kryesisht femra, të gjykuara si “me mendje të dobët”, “rebele” ose “racë të përzier”. Autoritetet suedeze besonin se po krijonin një shoqëri që do ta kishte zili e gjithë bota.

Familja e Kjell Sundstedt, regjisorit 71-vjeçar nuk kishte folur kurrë për momentin më të errët në historinë e tyre.

“Ishte një sekret për të cilin askush nuk guxonte të fliste. Shoqërisë i vinte turp që njerëzit ishin detyruar të sterilizoheshin në Suedi”, thotë 71-vjeçari.

Ai nuk e kishte diskutuar as me familjen e tij, kështu që kur Sundstedt zbuloi se katër xhaxhallarët e tij ishin sterilizuar me forcë, ai u trondit. Megjithëse nëna e Sundstedt arriti të arratisej në kryeqytetin suedez dhe të shmangte sterilizimin, motra e saj Maj-Britt nuk ishte aq me fat.

Nëna e tyre vdiq kur Maj-Britt ishte shumë e re. Duke qenë se familja e tyre ishte e varfër, shërbimet e mbrojtjes së fëmijëve nga bashkia ndërhynë dhe i kërkuan asaj dhe vëllezërve e motrave më të vegjël që ende jetonin në shtëpi që t’i nënshtroheshin një testi të IQ-së.

“Gjatë kësaj periudhe ata besonin shumë në testet e IQ-së, inteligjenca ishte shumë e rëndësishme për ta”, thotë Sundstedt.

Këto teste përbëheshin kryesisht nga pyetje të bazuara në njohuri dhe duke qenë se Maj-Britt dhe vëllezërit e saj ishin të varfër, ata nuk mund t’u përgjigjeshin atyre sepse nuk ndiqnin shkollën rregullisht. Ajo rezultoi nën pragun e ‘inteligjencës normale’ dhe për këtë arsye u klasifikua si ‘me mendje të dobët’. Si rezultat, ajo u dërgua në Nannylund, një azil mendor.

Të gjithë ata që largoheshin nga qendra duhej të sterilizoheshin, ky ishte rregulli, kështu që kur Maj-Britt u transferua në një institucion tjetër, ata e dërguan atë për t’iu nënshtruar një operacioni.

Maija Runcis, një profesoreshë historie në Universitetin e Stokholmit, punonte në arkivat shtetërore kur vuri re një zonë që ishte e mbyllur dhe e pa aksesueshme për publikun.

Brenda saj kishte me mijëra letra autorizimi për sterilizime. E para që lexoi ishte një vajzë 13-vjeçare, prifti i së cilës besonte se ajo nuk po përqendrohej mjaftueshëm në klasat e konfirmimit, kështu që ata vendosën ta sterilizonin.

Sipas ligjit, një person mund të sterilizohej, edhe pa pëlqimin e tyre, për arsye eugjenike, sociale ose mjekësore. Ky ligj u zbatua pas vitesh kërkimesh në eugjenikë dhe gjenetikë të kryer nga Instituti Shtetëror për Biologjinë Racore.

Instituti pionier, i themeluar në vitin 1922, frymëzoi krijimin e një instituti të ngjashëm në Gjermani në vitin 1927. Roli i tij ishte të këshillonte autoritetet se si njohuritë mbi gjenetikën mund të zbatoheshin në shoqërinë në përgjithësi.

Në Suedi financimi i institutit gëzoi mbështetje të gjerë politike.

“Të gjitha partitë, përveç komunistëve, e mbështesnin këtë. Ajo u përshkrua si një masë e shëndetit publik”, thotë Sven Widmalm, profesor i historisë së shkencës në Universitetin Uppsala.

“Shkenca ishte Zoti në atë kohë. Pra, ata mbështetën ligjin dhe inxhinierinë sociale”, thotë Runcis. “Ishte mënyra shkencore për të pastruar shoqërinë nga “mendja e dobët””.

Në atë kohë, programi i sterilizimit i drejtuar nga shteti nuk ishte sekret. Ajo u krye në dritën e debatit publik. Ajo kishte “propagandë masive dhe pak kritika” në sytë e shoqërisë suedeze.

Pas një hetimi parlamentar në vitet 1990, qeveria ofroi kompensim për viktimat e sterilizimit të detyruar. Ata krijuan një plan kompensimi financiar prej 175,000 SEK (rreth 15,000 euro) për çdo viktimë. Janë dhënë gjithsej 3000 raste dëmshpërblimi, një numër shumë i ulët krahasuar me numrin e personave që dyshohet se janë sterilizuar me dhunë.